วันนี้ (14 มี.ค.67) ศ.นพ.ธีระวัฒน์ เหมะจุฑา หัวหน้าศูนย์วิทยาศาสตร์สุขภาพโรคอุบัติใหม่ คณะแพทยศาสตร์ โรงพยาบาลจุฬาลงกรณ์ ให้ข้อมูลด้านสุขภาพผ่านเฟซบุ๊กส่วนตัว โดยระบุว่า เหลือเชื่อ ยังมีคนไทยขาดวิตามินบี แขนขาอัมพาต หัวใจวาย โรคขาดวิตามินบีนี้ เจาะจงที่วิตามินบี 1 ซึ่งหมอสมัยนี้เห็นเป็นโรคดึกดำบรรพ์ เนื่องจากไม่มีคนไข้มาให้เห็นด้วยแขนขาอัมพาต บวม หัวใจวาย มาเป็นสิบๆ ปี จะมีก็ตื่นเต้นกันทั้งบาง ตัวหมอเองเมื่อ 30 กว่าปีที่แล้วเคยได้ไปสืบสวนหาสาเหตุคนอพยพจากประเทศเพื่อนบ้าน 100 กว่าคนมีแขน ขาชา อ่อนแรงในค่ายอพยพและควรเกิดจากการขาดบี จากภาวะพร่องโภชนาการ ซึ่งน่าจะต่างกับสภาพที่คนไทยมีขณะนี้อย่างลิบลับ
จนกระทั่งปลายปี 2557 ต่อจนถึงต้นปี 2558 มีผู้ต้องขังที่จังหวัดบึงกาฬ กว่า 80 คน เมื่อถูกคุมขังในเวลาไม่กี่สัปดาห์พากันมีแขนขาชา อ่อนแรง รุนแรงจนเดินแทบไม่ได้ เท้าลาก แขนยกไม่ไหว มือเท้าลีบภายในเวลารวดเร็ว เป็นวันถึงสัปดาห์ ทั้งนี้จำนวนหลายรายมีอาการบวมขาร่วมด้วย และเกือบครึ่งมีไข้นำมาก่อน ซึ่งมักคล้ายหวัดหรือไข้หวัดไม่ใหญ่นัก และหายเอง ตามด้วยอาการดังกล่าว คุณหมอที่จังหวัด นพ.กมล แซ่ปึง เป็นผู้เฝ้าสังเกตและสืบสวนอย่างใกล้ชิด และสงสัยว่าเป็นภาวะขาดวิตามินบี 1 แต่อธิบายที่มาไม่ได้ เพราะล้วนเป็นชายฉกรรจ์ ถึงมีอายุก็ดูไม่ได้ผอมแห้งแรงน้อยขาดอาหารโดยเฉพาะมีคนไข้หนึ่งรายที่มีอาการขาชาก่อนหลังจากเป็นหวัด แต่หายเองจนอีกหนึ่งเดือนมีอาการคล้ายหวัดอีก คราวนี้หัวใจวายน้ำท่วมปอด ต้องใส่ท่อใช้เครื่องช่วยหายใจ แต่หลังจากที่ได้วิตามินบี 1 ฉีด มีปัสสาวะออกทันที 4,200 ซีซี จนอาการดีขึ้นถอดเครื่องช่วยหายใจได้
การสืบสวนระดับถัดมาเป็นการทำงานร่วมกับคุณหมอกมล และในพื้นที่และจังหวัดใกล้เคียง กับพวกเรา หลายสถาบัน แม้จะเชื่อว่าการขาดวิตามินบี 1 เป็นตัวการแต่ที่ละเลยไม่ได้ คือ มีเชื้อโรคอะไรที่ทำให้เกิดเส้นประสาทและไขสันหลังอักเสบ และหัวใจวายได้ ซึ่งไม่ปรากฏว่ามีเชื้อพิเศษ แต่เจอไวรัสธรรมดาหรือเชื้อแบคทีเรียปกติ ซึ่งโน้มนำให้ผู้ป่วยเหล่านี้ขาดพร่องวิตามินบี 1
ประเด็นสำคัญคือ ด้วยภาวะโภชนาการขณะนี้ในเมืองไทยหรือภาคตะวันออกเฉียงเหนือ เลวร้ายถึงขนาดที่เจ็บนิดเป็นไข้หน่อยวิตามินบี 1 ขาดหายจากร่างกายจนเป็นอัมพาตได้อย่างไร การพิสูจน์ว่าคนป่วยขาดบี 1 ได้จากการตรวจระดับ และการเปลี่ยนแปลงของค่าเอนไซม์ ETKA และของ Thiamine pyrophosphate ก่อนและหลังการให้วิตามินบี 1 ไม่ใช่วัดค่าครั้งเดียวโดยไม่ให้วิตามินบี 1 ตาม และประเมินอีกครั้งว่ามีการเปลี่ยนระดับหรือไม่
หมอธีระวัฒน์ ระบุด้วยว่า ที่น่าตกใจ คือ คนป่วยขาดวิตามินบี 1 จริง รวมทั้งผู้ต้องขังจำนวนมากที่ไม่ป่วย ผู้คุม เจ้าหน้าที่ ก็มีภาวะขาดด้วยถึงแม้ไม่ทุกคนนั่นคืออย่างน้อยภาวะขาดวิตามินบี 1 เป็นปรากฏการณ์ซ่อนตัวในภูมิภาคนี้ หรืออาจทั้งประเทศ? และจำเป็นต้องถือเป็นวาระสำคัญที่ต้องแก้ไขอย่างเร่งด่วน ทั้งนี้ถ้าเกิดมีโรคติดเชื้อถึงไม่รุนแรงก็จะเกิดหัวใจวายอัมพาตไปตามๆ กันแม้เชื้อด้วยตัวเองไม่รุนแรงจริง ในคนปกติจะมีวิตามินบี 1 สะสมในร่างกายโดยเฉพาะในกล้ามเนื้อมีบ้างในสมองหัวใจ ตับ ไต ถ้าเกิดภาวะขาดวิตามิน ตัวที่สะสมไว้จะหมดไปภายใน 1 เดือน และเริ่มมีอาการ
วิตามินบี 1 เป็นวิตามินที่ละลายในน้ำถูกดูดซึมผ่านลำไส้เล็กส่วนกลางสร้างขึ้นเองไม่ได้ การที่เกิดโรคขาดวิตามินบี 1 เกิดได้ทั้งจากได้รับวิตามินบี 1 น้อย จากการกินอาการที่วิตามินไม่พอ ดื่มเหล้าจัด สำไส้ดูดซึมไม่ได้ ผ่าตัดรัดกระเพาะ ลดความอ้วน ล้างไตผ่านช่องท้องหรือฟอกทางเลือด จากท้องเสียเรื้อรัง โรคของลำไส้ และจากการที่มีการใช้วิตามินบี 1 ไปอย่างรวดเร็ว เช่น โรคไทรอยด์เป็นพิษ ตั้งครรภ์ขาดวิตามินโฟเลต กำลังให้นมลูก มีไข้โดยเฉพาะจากการติดเชื้อ มีโรคตับรุนแรงอยู่
สำหรับอาหารที่มีบี 1 คือ อาหารธัญพืชเต็มเมล็ดเยื้อหุ้ม เนื้อเมล็ด จมูกข้าว ข้าวกล้อง ข้าวที่ไม่ขัดสี ข้าวสาลี ข้าวโพด ข้าวโอ๊ต ข้าวบาร์เลย์ ลูกเดือย ขนมปังโฮลวีต ซีเรียลเนื้อ ปลา ไก่ ไข่ นม ผักใบเขียว มันฝรั่ง ถั่วเปลือกแข็ง ถั่วเหลือง ส้ม มะเขือเทศ
ขณะที่อาหารหลายชนิดจะมีตัวขจัดวิตามินบี 1 ทิ้ง เช่น ข้าวขัดสี กุ้ง หอยแมลงภู่ หอยกาบ ปลาร้าและปลาหอยดิบ กุ้งดิบ เนื้อสัตว์ดิบ ถั่ว และมันสำปะหลังซึ่ง เมื่อเอามากินเป็นอาหารหลัก แม้จะมีวิตามินบี 1 อยู่บ้าง แต่ที่มีแป้งอยู่มากจะทำให้มีการใช้วิตามินบี 1 เพิ่ม เพื่อเอาแป้งมาใช้เป็นพลังงาน
“ด้วยลักษณะดังกล่าว คนที่จะเป็นโรคขาดวิตามินบี1 อาจไม่ต้องเป็นคนผอมแห้งแรงน้อย หุ่นเป็นนักกีฬาก็ได้ แต่กินข้าวขาว และแป้งเป็นหลัก โดยที่เป็นข้าวขัดสี และยิ่งเมื่อมีอาหารที่คอยทำลายวิตามินบี 1 มีการเพิ่มการใช้วิตามินบี 1 เช่น ออกกำลังกายอย่างรุนแรง มีภาวะติดเชื้อ มีไข้ คนที่ขาดอยู่แล้วคลังสะสมไข้ไปหมดแล้วก็จะเกิดโรคทันที” หมอธีระวัฒน์ ระบุ
อาการทางระบบประสาทเป็นในรูปของเส้นประสาทพัง มือ เท้า แขน ขาชา อ่อนแรงรวมทั้งมีอาการทางสมอง ตากระตุก ตาเหล่เดินเซ อาเจียน จนมีอาการซึม ถ้ารักษาไม่ทันแม้ฟื้นขึ้นได้จะมีอาการหลงลืมถาวรแบบอัลไซเมอร์ คือ จำอะไรไม่ได้ ที่พูด ที่ทำที่ฟังเมื่อเร็วๆ นี้ หรือเสียความจำปัจจุบันไป
อาการที่ออกทางหัวใจเริ่มจากเส้นเลือดขยายทั้งตัว จนหัวใจต้องบีบเลือดมากขึ้นทดแทน จนทำให้ต้องเก็บน้ำและเกลือไว้มากจนเกินควร หัวใจเมื่อทำงานหนักเกินจะมีหัวใจวายเจ็บหน้าอก จนระยะถัดมาแยกจากคนเป็นโรคหัวใจทั่วไปจากเส้นเลือดตันลำบาก อาการทางหัวใจอาจเกิดได้อย่างรวดเร็วฉับพลันไม่เป็นขั้นเป็นตอนแบบนี้ โดยไม่บวมมากแต่แขน-ขา มือเขียวเรียกว่า “โชชิน” (Shoshin beriberi)
ผู้ป่วยแบบฉับพลันนี้การให้วิตามินบี 1 กลับเป็นการเร่งให้หัวใจวายมากขึ้นทั้งๆที่ต้นเหตุ เกิดจากการขาดวิตามินบี 1 ทั้งนี้เนื่องจากโชชินหัวใจวายจะข้ามขั้นตอนเส้นเลือดขยายเป็นเส้นเลือดหดตัว การให้วิตามินบี1 กลับจะทำให้เส้นเลือดหดเข้าไปอีกต้องประคับประคองหัวใจ จนเริ่มฟื้นจึงทดแทนวิตามินบี 1
ความจริงยังมีผู้ป่วยอีก 2 คน ในกลุ่มระบาดนี้ที่มีอาการทางหัวใจวายเสียชีวิต แม้ว่าจะมีสาเหตุร่วมคือการติดเชื้อรุนแรงก็ตาม แต่การที่มีหัวใจวายอาจจะมีสาเหตุส่งเสริมจากการขาดวิตามินบี 1 ได้ ผู้ป่วยทั้งหมดมีอาการดีขึ้นหรือเกือบเป็นปกติ ที่อาการเลวจนอัมพาตก็ดีขึ้น ยกเว้นมีบางรายที่เป็นมากมีความพิการหลงเหลือ
หมอธีระวัฒน์ ระบุด้วยว่า สิ่งที่ต้องรณรงค์ คือการต้องกินข้าวซ้อมมือ ไม่ขัดสี ให้ความรู้ เลี่ยงหรือลดการกินอาหารที่ทำลายวิตามินบี 1 อย่าลืมคิดถึงวิตามินบี 1 ซึ่งอาจช่วยชีวิตคนป่วยได้ คนที่ชอบอาหารตามฝรั่งเป็นตัวขาดวิตามินบี 1 ทั้งสิ้น และอ้วน ซึ่งเมื่อออกกำลังมากมีภาวะเครียดติดเชื้อจะเกิดอาการได้ เพราะอาหารหนักไปทางแป้ง หวานไม่นับพวกดื่มเหล้าจัด โรคตับ ล้างไตและอื่นๆท
หลังจากเกิดเหตุการณ์นี้ ก็ยังเกิดการเสียชีวิตของลูกเรือในเรือประมงที่ตระเวนออกน้ำลึกไปเป็นเวลาหลายเดือน จนถึงครึ่งปีก็มี และเทียบท่าที่จังหวัดระนองโดยมีลูกเรือคนอื่นที่ดูเหมือนไม่มีอาการ แต่เมื่อตรวจร่างกายทางระบบประสาทแล้ว พบว่ามีความผิดปกติ แขนขาชาจนกระทั่งถึงมีการส่งตัวผิดปกติ และได้รับการรักษาโดยการกินวิตามินบี 1 ขนาดสูง ติดต่อกันอย่างน้อย 30 วัน และกินในขนาดธรรมดาต่อหลังจากนั้นทั้งนี้ยาวิตามินที่เราใช้ให้ คนป่วยโดยทั่วไปนั้นจะมีวิตามินบี 1 อยู่เม็ดละ 100 มิลลิกรัม และต้องไม่ลืมว่าวิตามินบี 6 นั้นห้ามทานเกินวันละ 10 มิลลิกรัม
