วันนี้ (14 ก.ค. 68) นพ.เจษฎ์ บุณยวงศ์วิโรจน์ รองผู้อำนวยการโรงพยาบาลมหาราช นครราชสีมา ให้ความรู้ด้านสุขภาพผ่านเฟซบุ๊กส่วนตัว โดยระบุถึง 5 อาการสมองเสื่อม แค่ลืม หรือเริ่มอัลไซเมอร์
จริงๆ โรคอัลไซเมอร์ ไม่ได้มาแบบปุ๊บปั๊บนะ แต่มันค่อย ๆ มีอาการ บางทีเราก็ไม่ได้สังเกต หลายคนคิดว่า “ก็แค่ลืมบ้างตามวัย”แต่ความจริงแล้ว ถ้าเรารู้ทันสัญญาณตั้งแต่เนิ่น ๆ เราช่วยชะลอโรคนี้ได้มากเลยนะ
วันนี้ผมเลยอยากชวนมาสังเกต “5 สัญญาณเตือนอัลไซเมอร์” ถ้าเห็นในคนรอบข้าง หรือเริ่มเจอกับตัวเอง อย่าชะล่าใจนะครับ
1. ลืมบ่อย ลืมซ้ำ เรื่องเดิม ๆ ที่เพิ่งเกิดลืมแบบปกติ กับ ลืมเพราะอัลไซเมอร์ มันไม่เหมือนกันนะถ้าคุณลืมว่าวางกุญแจไว้ไหน แล้วนึกขึ้นได้ทีหลังหรือจำไม่ได้ว่าวานนี้กินข้าวกับใคร แต่อีกวันก็นึกออก แบบนี้ยังถือว่าโอเคแต่ถ้าคุณ หรือคนที่บ้าน
- ถามเรื่องเดิมซ้ำ ๆ ในระยะเวลาแค่ไม่กี่นาที
- ลืมว่าเพิ่งกินข้าวไป
- ดูซีรีส์จบไปแล้ว 5 นาที ถามซ้ำว่าเนื้อเรื่องเป็นยังไง
- หรือแม้แต่หลงทางกลับบ้าน ทั้งที่ไปเส้นนี้มาเป็นสิบปี
อันนี้น่ากังวล เพราะเป็นอาการของ ความจำระยะสั้นเริ่มเสียซึ่งมักเป็นสัญญาณแรก ๆ ของอัลไซเมอร์
2. งานที่เคยง่าย กลายเป็นยากเฉยเลยถ้าจู่ ๆ คนที่เคยทำกับข้าวอร่อย เริ่มจำไม่ได้ว่าใส่น้ำปลา หรือซีอิ๊วดีกว่าหรือเคยเก่งเรื่องจัดการค่าใช้จ่ายในบ้าน แต่จ่ายบิลผิดจ่ายซ้ำจ่ายขาดบ่อย ๆ นี่คือสัญญาณว่า “สมองส่วนที่ใช้คิดวางแผนเริ่มมีปัญหา” ลองสังเกตจากเรื่องเล็กๆ
- หุงข้าวไม่ใส่น้ำ
- ลืมปิดแก๊ส
- หรือแต่งตัว ผิดข้างซ้ายขวา
เพราะอัลไซเมอร์เริ่มรบกวนสมองส่วนที่เรียกว่า executive function คือส่วนที่ทำให้เราคิด วางแผน จัดการเรื่องต่าง ๆ ได้อย่างราบรื่น
3. เวลาไม่ตรง หลงที่ หลงทาง คนสูงอายุอาจมีงง ๆ เรื่องวันหรือเดือนบ้าง เป็นเรื่องปกติแต่ถ้าถึงขั้น...
- ตื่นมาตี 2 แล้วลุกมาทำกับข้าว เพราะคิดว่าเช้าแล้ว
- ไปห้างแล้วหลง ลืมว่ามากับใคร
- หรือจำไม่ได้ว่านี่วันอะไร เดือนอะไร ปีอะไร
นี่ไม่ใช่แค่ความชราธรรมดาแล้วนะครับ เป็นเพราะโรคเริ่มไปกระทบสมองส่วนที่เรียกว่า ฮิปโปแคมปัส (hippocampus) ซึ่งควบคุมเรื่อง “เวลาและสถานที่”
4. อารมณ์เปลี่ยน หงุดหงิดง่าย ไม่เหมือนเดิมอัลไซเมอร์ไม่ได้มีแค่เรื่องลืมอย่างเดียวแต่มัน “เปลี่ยนคนทั้งคน” ได้เลย
หลายคนจากที่เคยนิ่ง ๆ ใจเย็น กลายเป็นโมโหง่ายขึ้นหรือบางคนเคยเฮฮา ร่าเริง กลับเก็บตัวเฉยเมย พูดจาห้วนขึ้น หรือมีอาการระแวง เช่น คิดว่าคนในบ้านขโมยของ ทั้งที่ไม่มีใครทำ อาการเหล่านี้เพราะโรคเริ่มกระทบ สมองส่วนหน้า (frontal lobe) ซึ่งควบคุมอารมณ์และพฤติกรรม ถ้าคนที่บ้านเริ่มมีอารมณ์แปรปรวน แปลกจากตัวตนเดิม และเป็นบ่อยขึ้น อาจไม่ใช่แค่หงุดหงิดธรรมดา ลองพาไปประเมินดูครับ
5. พูดวน พูดซ้ำ คิดคำไม่ออก เคยคุยกับคนแก่แล้วเขาเรียก “ช้อน” ว่า “อันนั้น ๆ” ไหมครับ? หรือเล่าเรื่องค้าง ๆ คิดคำไม่ออก หรือใช้คำผิดไปหมด ตัวอย่างเช่น
- เรียกหลานผิดเป็นชื่อหมา
- จะบอกให้หยิบสบู่ แต่พูดว่า “แปรงฟัน”
- หรือเล่าเรื่องเดียวกันทุกวัน
อันนี้เป็นเพราะโรคอัลไซเมอร์เริ่มกระทบสมองส่วนที่เกี่ยวกับภาษาทำให้การหาคำ การพูด หรือการเล่าเรื่อง “สะดุด” มากขึ้น สรุปนะว่าอัลไซเมอร์ไม่ได้เกิดกับคนแก่ทุกคนแต่มันเริ่มได้ตั้งแต่เรายังไม่รู้ตัว
หลายคนคิดว่า “ก็แค่ลืม” แต่จริง ๆ แล้ว อาจเป็นจุดเริ่มต้นของโรคก็ได้ วิธีป้องกันสมองเสื่อม อัลไซเมอร์ที่เราทำได้ทุกวัน ถึงจะหยุดอายุไม่ได้ แต่เราชะลอสมองเสื่อมได้ แค่ใส่ใจพฤติกรรมบางอย่างในชีวิตประจำวัน ก็ช่วยลดความเสี่ยงโรคนี้ได้มากวิธีง่าย ๆ ที่ทำได้จริง
- ออกกำลังกายสม่ำเสมอ เช่น เดินเร็ว ว่ายน้ำ หรือเต้นวันละ 30 นาที เพราะการไหลเวียนเลือดดี = สมองสดชื่น
- นอนให้พอ อย่างน้อย 7–8 ชั่วโมงต่อคืน เพราะสมองจะได้เวลาซ่อมแซมและเคลียร์ของเสียออกตอนเรานอน
- กินอาหารดีต่อสมอง ลดของหวาน น้ำตาล อาหารแปรรูป และไขมันทรานส์ เพิ่มผักหลากสี ธัญพืชเต็มเมล็ด และ “ไขมันดี” โดยเฉพาะ โอเมก้า-3 หรือจะเพิ่มเป็นอาหารเสริมก็ได้นะ งานวิจัยจำนวนมากเริ่มชี้ให้เห็นว่า โอเมก้า-3
โดยเฉพาะ DHA และ EPA มีบทบาทสำคัญในการช่วยป้องกันและชะลอการเสื่อมของสมอง โดยมีผลดีต่อความจำ การเรียนรู้ และลดความเสี่ยงของโรคอัลไซเมอร์ แม้ว่างานวิจัยในมนุษย์จะยังต้องศึกษาเพิ่มเติมในระยะยาว แต่หลักฐานที่มีในปัจจุบันก็เพียงพอที่จะสนับสนุนการเสริมโอเมก้า-3 ในผู้สูงอายุเพื่อดูแลสุขภาพสมองในระยะยาว
- ฝึกใช้สมองอยู่เสมอ เช่น อ่านหนังสือ ฝึกเกมความจำ ลองอะไรใหม่ ๆ หรือแม้แต่สวดมนต์–ท่องบทสั้น ๆ ก็ช่วยได้
- อย่าอยู่คนเดียวเกินไป เจอเพื่อน พูดคุย เข้ากลุ่มกิจกรรมบ้าง เพราะ “สมองชอบการเข้าสังคม” มันช่วยให้เราไม่จมอยู่กับความเครียดหรือเหงา
